Keep on Shining

…De bilge de laagste plaats op een schip is onder de waterlijn? In de houten schepen van vroeger was deze ruimte continu bemand om te luisteren of er water binnendruppelde. Liggend op een baal specerijen vielen daarbij de ogen nog weleens dicht. We hebben er het gezegde ‘naar het lek liggen luisteren’ (gaan slapen) aan te danken.

In de schemerige en warme bilge wordt tegenwoordig niet meer getukt onder werktijd. Vandaag de dag zijn schepen gemaakt van staal en beschikken ze over elektriciteit. Daardoor worden de bilges continu bewaakt met vlotterschakelaars. Gaat zo’n alarm af, dan wordt de bilge handmatig gepeild.

Water peilen met de hand

Met de hand peilen zij hoeveel water er in de bilge staat en beoordelen ze of het water snel stijgt. Vervolgens wordt het water uit de ruimte gepompt, waarna een reset van het alarm volgt. Maar wat als een vlotterschakelaar kapotgaat en er geen reserve aan boord is? Dan komt het aan op improvisatie.

Moeders wasknijpers

Moeders wasknijpers bieden dan uitkomst, gemaakt van hout en met gegalvaniseerde veer. Door de bek druk je aan beide kanten van binnen naar buiten een koperen punaise. Aan beide punaises soldeer je een draadje, die je aansluit op de plus en de min van de alarmkabel. Tot slot stop je in de wasknijperbek een suikerklont.
Wanneer er dan water in de bilge komt, lost de suiker op en klapt de wasknijper dicht. Daardoor maken de punaises contact en wordt de stroomkring gesloten. Zo is er alsnog een alarmsignaal in geval van nood. Eerstvolgende haven bereikt? Tijd om de originele vlotterschakelaar te (laten) repareren en weer aan te sluiten!

…De eerste olie in 1861 getransporteerd werd? Het ging in barrels van 159 liter mee van Pennsylvania naar Londen aan boord van het zeilschip ‘Elisabeth Watts’. Slecht weer onderweg zorgde voor lekkende barrels en stond aan de basis van de ontwikkeling van ‘Charles’, in 1869 de eerste ijzeren olietanker ooit. Goed voor 7.000 barrels ruwe olie aan boord.

‘Charles’ vertrok op 30 juli 1869 vanuit de VS naar Europa en kreeg daar Antwerpen als thuishaven. De 7.000 barrels ruwe olie zaten in 59 losse ijzeren tanks. Deze waren in rijen onderin het schip geplaatst voor een betere stabiliteit.

'Novelty'

Vier weken eerder vond als het ware de proefvaart voor ‘Charles’ plaats. Op 2 juli 1869 vertrok de Britse brig ‘Novelty’ vanuit Matanzas in Cuba naar het Amerikaanse Boston. Ook ‘Novelty’ had ijzeren tanks in rijen onderin het schip geplaatst. De inhoud hiervan was echter geen olie, maar bevatte 84.075 gallons melasse. Aan de ijzeren tanks danken we nog altijd de meeteenheid van olie. Die wordt uitgedrukt in een barrel van 42 gallons, wat gelijk staat aan 159 liter. Uit de oversteek van ‘Novelty’ putte de kapitein van ‘Charles’ genoeg vertrouwen om ook uit te varen.

‘Vaderland’

Vanaf dat moment ging de ontwikkeling van de olietanker snel. De tanks werden geïntegreerd in de romp, nadat het Belgische stoomschip ‘Vaderland’ daar in 1873 succesvol mee experimenteerde. Wat er naast olie nog meer meeging vanuit Antwerpen naar New York? Passagiers!
Ook het zeilschip ‘Atlantic’ hanteerde de aanpak van ‘Vaderland’ met succes. Mede daardoor nam de vraag naar ruwe olie in de wereld toe en moesten de schepen die de barrels vervoerden steeds groter worden. Het leidde op 25 juni 1976 tot de tewaterlating van het grootste schip ooit gebouwd.

‘Batillus’

In opdracht van Shell bouwde een werf in het Franse Saint-Nazaire de Ultra Large Crude Carrier ‘Batillus’. De totale lengte was 414,22 meter, de breedte bedroeg 63,01 meter en de diepgang werd bepaald op 28,50 meter!!! De voortstuwing bestond uit vier ‘Stal Laval’ turbines, die 65.000 pk verdeelde over twee schroeven. Het leidde allemaal tot een waterverplaatsing van 663.000 ton en een draagvermogen van 553.662 ton. ‘Batillus’ bleef net geen tien jaar in bedrijf. Deze reus kwam al in december 1985 aan zijn eind op een sloperij in Kaohsiung in Taiwan.

…De aanleg van het Panamakanaal liefst 33 jaar in beslag nam? Zoveel tijd zat er tussen de eerste schop in de grond in 1881 en het moment dat het Amerikaanse stoomschip Ancon in 1914 als eerste het kanaal bevoer. Bijna 28.000 arbeiders kwamen om het leven bij de afgraving, die de Atlantische en Stille Oceaan met elkaar verbindt.

Het Panamakanaal heeft een lengte van 81 kilometer (44 zeemijl) dwars door Panama. Het verkort de zeereis van de Atlantische Oceaan naar de Stille Oceaan enorm. Om van New York aan de oostkust van de Verenigde Staten - via San Francisco aan de westkust - naar Kaap Hoorn te komen, moesten schepen een afstand afleggen van ruwweg 21.000 kilometer (11.339 zeemijl). Nu via het Panamakanaal is dat nog maar 8.000 kilometer (4320 zeemijl).

Op verkenning

Het kostte bloed, zweet en tranen om dat voor elkaar te krijgen. Al in 1870 gingen twee Amerikaanse marineschepen op verkenning in Panama. Destijds nog onderdeel van het door Spanje ingelijfde Colombia. Op 1 januari 1881, dus pas 11 jaar na de verkenning, werd begonnen met de aanleg van het Panamakanaal. De leiding lag in de handen van Ferdinand de Lesseps (1805-1894), een ervaren Fransman. 

Hij had toen al het Suezkanaal aangelegd in Egypte. Een watergang van 193 kilometer (104 zeemijl), dat Port Said aan de Middellandse Zee verbindt met Suez aan de Rode Zee. De Lesseps besloot het Panamakanaal op zeeniveau aan te leggen langs de rivieren Chagres en Rio Grande. Het grootste probleem waren de moerassen en poelen met stilstaand water en de talloze muskieten. Die waren er de oorzaak van dat zo’n 22.000 arbeiders stierven en dat De Lesseps in 1889 failliet ging.

Tweede poging

Het werk viel hierdoor voor lange tijd stil. Pas in 1903 werd er een tweede poging ondernomen door de Amerikanen. Ditmaal onder leiding van Theodore Roosevelt (1858-1919), de 26ste president van de Verenigde Staten. Een belangrijke ontdekking die toen al was gedaan: de meeste arbeiders waren in het verleden bezweken aan malaria, een ziekte die muskieten overbrachten. De Amerikanen hervatten de werkzaamheden dan ook met het droogleggen van de moerassen en poelen. 

De Amerikaan William Crawford Gorgas (1854-1920) werd belast met de bestrijding van de malaria. Deze 22ste chirurg-generaal van het Amerikaanse leger was hier best succesvol in. Tijdens de aanleg, die alsnog 11 jaar in beslag nam, kwamen er een stuk minder arbeiders om. In totaal 5.600. Ondertussen werd het Panamakanaal een politiek spel. Panama was een onderdeel van Colombia. Maar de Colombianen wilden geen verdrag tekenen met de Verenigde Staten.

Politiek spel

Theodore Roosevelt moedigde daarom een groep Panamezen aan om onafhankelijk te worden. Die oproep slaagde al vrij snel na de herstart van de aanleg. Panama werd op 3 november 1903 onafhankelijk, waarna de Amerikanen er als de kippen bij waren om die onafhankelijkheid te erkennen. Met de nieuwe Republiek Panama werd een verdrag gesloten dat er 1400 vierkante kilometer beschikbaar kwam om het kanaal aan te leggen.

In 1907 kreeg kolonel George Washington Goethals (1858-1928), een ingenieur afkomstig van Vlaamse immigranten, de leiding over de enorme klus. Hij pakte het anders aan dan De Lesseps en wilde er een kanaal met sluizen van maken. Hoe groot de klus was, bleek wel uit de hoeveelheid dynamiet die er tijdens de aanleg nodig was: 30.500 ton.

Officiële opening

Op 10 oktober 1913 was het eindelijk zover; de Atlantische Oceaan en Stille Oceaan waren met elkaar verbonden. Dit heugelijke feit werd gevierd met een druk op de knop in het Witte Huis door president Thomas Woodrow Wilson (1856-1924), de 28ste president van de Verenigde Staten. De officiële opening was op 15 augustus 1914 toen het Amerikaanse stoomschip Ancon als eerste schip door het kanaal voer.

Veel Panamezen vonden toen al dat die 1400 vierkante kilometer hun eigendom was. Maar het duurde nog tot 1964 voordat Panama onder aanvoering van haar studenten in opstand kwam. Het was de aanzet tot het compromis dat in 1979 gesloten werd. Het Panamakanaal werd een gezamenlijk eigendom van Panama en de VS. Het duurde nog tot 1999 voordat het Panamakanaal volledig werd overgedragen aan Panama.

…Scheurbuik tot 1747 de voornaamste doodsoorzaak op zee was? Daar kwam pas verandering in dankzij de Schotse arts James Lind. Hij testte zes probeersels op twaalf zeelieden met scheurbuik. Twee bleken effectief: dagelijks een liter cider of twee sinaasappels en een citroen per dag. Dat Vitamine C hier een rol in speelde, werd pas in 1931 duidelijk.

De ziekte scheurbuik ontstond tijdens de eerste ontdekkingsreizen rond 1400. Bloedend tandvlees, huidbloedingen en inwendige bloedingen waren schering en inslag onder bemanningsleden. Soms wel 50% van de mensen aan boord leden aan de verschijnselen, die niet zelden leidden tot de dood.

De Port Royal-regel

Het was een belemmerende factor voor de ontdekkingsreizen, maar ook voor oorlogvoering op zee om verre oorden te veroveren. Vanaf 1740 veranderde dat bij toeval. In het kleine havenstadje Port Royal in Jamaica, drukte admiraal Edward Vernon er een nieuwe regel door.

Om scheurbuik tegen te gaan werden op zijn schip de dagelijkse rumporties verdund met water en verminderd tot twee bekers per dag. Het drankje kreeg de naam ‘Grog’, omdat Vernon gek was op jassen van de geweefde stof Grogram. Het aantal gevallen van scheurbuik aan boord ging door zijn beslissing drastisch omlaag.

Geen brood, maar limoen

In werkelijkheid kwam dit niet door vermenging met water. Omdat de rum minder smaakte, ruilde de bemanning hun dagelijkse portie brood en zout in voor suiker en limoen. De vitamine C die daarmee de maag binnenkwam, was de ideale afweer tegen scheurbuik.

De rol die fruit als preventie speelde, werd zeven jaar later ook erkend door de Schotse arts James Lind. Zijn tests met een liter cider of twee sinaasappels en een citroen per dag voorkwam en genas scheurbuik. Daardoor vond de methode veel opvolging op zee. De Engelsen danken er zelfs hun bijnaam ‘Limeys’ aan.

Vaten zuurkool

Toch duurde het nog tot 1931 voor ontdekt werd dat de vitamine C in het fruit het ware medicijn bleek. Voor de Nederlanders reden om op hun schepen vaten zuurkool mee te nemen. Lang goed te houden en bomvol vitamine C.

Tegenwoordig zijn er zelfs vitamine C-pillen verkrijgbaar. Deze bevatten ascorbinezuur. Een naam die afgeleid is van het Latijnse woord anti-scorbitum, oftewel anti-scheurbuik.

…De laatste schalm van een ankerketting de slampamper genoemd wordt? Door borging met een stalen pen aan het schip kan deze met een voorhamer eenvoudig losgeslagen worden als het anker vastloopt in de zeebodem. Nu snap je vast beter waarom je geen slampamper genoemd wilt worden, oftewel iemand die niets uitvoert of de kantjes eraf loopt.

De slampamper op schepen biedt met name uitkomst bij noodgevallen in de storm. Vaak het gevolg van een anker dat begint te ‘krabben’. De zeemansterm voor een anker dat over de zeebodem sleept. Bij zware zeegang krijg je dan een anker nooit meer binnen. De enige optie die nog rest, is het losslaan van de slampamper.

De storm afrijden

Hierdoor loopt de ketting overboord, waardoor schepen open water op kunnen zoeken om zo de storm af te rijden. Ja, je bent dan wel het anker en de ankerketting kwijt, maar tegenwoordig zijn die snel weer terug te vinden dankzij Global Positioning Systemen aan boord. 

Waar de Nederlandse term slampamper een negatieve lading heeft, hebben de Engelsen er juist een positieve draai aan gegeven. De benaming van de slampamper daar is ‘the bitter end’. Woorden die in Engeland gebruikt worden bij doorzetters, die niet van opgeven willen weten.